آمایش سرزمینی جهت احداث نیروگاههای خورشیدی فتوولتاییک مقیاس بزرگ را میتوان به پنج بخش فنی، جغرافیایی، اجتماعی-اقتصادی، محیطزیستی و ایمنی تقسیم کرد. هدف از این آمایش، انتخاب بهترین مکان برای احداث مزرعههای خورشیدی با رویکرد توسعه پایدار است. در ادامه به بررسی ۱۴ معیار کلیدی برای انتخاب مکان مناسب احداث نیروگاه خورشیدی فتوولتاییک در ایران میپردازیم.
۱- تابش خورشید(Solar radiation)
میزان تابشی که به سطح ماژولهای خورشیدی میرسد، تأثیر چشمگیری بر عملکرد فنی و اقتصادی نیروگاه دارد. برای اندازهگیری تابش خورشید، شاخص تابش کل بر سطح افقی (GHI) مورد استفاده قرار میگیرد که شامل تابش مستقیم (DNI) و پراکنده است. میزان تابش وابسته به عواملی چون رطوبت، گردوغبار، زاویه خورشید، ابریبودن هوا و موقعیت جغرافیایی میباشد. مکانهایی با GHI بالاتر، برای نیروگاههای خورشیدی مناسبتر هستند.
۲- متوسط دمای سالانه(Mean annual temperature)
در نظر گرفتن دما در فرآیند انتخاب محل نیروگاه، از هدررفت سرمایه جلوگیری کرده و راندمان را افزایش میدهد؛ زیرا راندمان ماژولهای خورشیدی با دمای آنها رابطه عکس دارد.
۳- متوسط بارش سالانه(Average annual precipitation)
بارش سالانه از پارامترهای هیدرولوژیکی مهم است، اما بارش زیاد میتواند بر میزان تابش دریافتی تأثیر منفی بگذارد و کارایی ماژولها را کاهش دهد.
۴- شیب زمین(Slope)
شیب زمین بر هزینههای عمرانی و پایداری نصب نیروگاه اثرگذار است. با افزایش شیب، هزینه تسطیح و ساخت استراکچرها نیز افزایش مییابد. شیب مناسب برای محل نیروگاه بین ۰ تا ۳ درجه است.
۵- جهت شیب زمین(Aspect)
در نیمکره شمالی مانند ایران، جهت مطلوب برای نصب ماژولها به سمت جنوب است که نصب را سادهتر میکند.
۶- ارتفاع از سطح دریا(Elevation)
در ارتفاعات بالا به دلیل نازکتر شدن اتمسفر، شدت تابش و عملکرد ماژولها افزایش مییابد، اما هزینههای حمل و نقل نیز بالا میرود.
۷- گسلها(Faults)
گسلها به عنوان مناطق زلزلهخیز، ریسک بالایی برای ساخت نیروگاهها دارند و باید حداقل ۲۰۰ متر از آنها فاصله داشت.
۸- رودخانهها و دریاچهها(Rivers and lakes)
نیروگاهها باید حداقل ۲۰۰ متر از منابع آبی فاصله داشته باشند تا خطرات زیستمحیطی و سیل کاهش یابد.
۹- جاده ارتباطی(Road network)
دسترسی به جاده برای سهولت در حمل تجهیزات و نیروی انسانی ضروری است و فاصله ۳۰۰ متری از جاده اصلی توصیه میشود.
۱۰- مناطق روستایی و شهری(Urban and rural areas)
نزدیکی به مراکز جمعیتی هزینههای توزیع برق را کاهش داده و به سودآوری و بازگشت سرمایه کمک میکند.
۱۱- خطوط انتقال برق(Electric power transmission lines)
نزدیکی به خطوط انتقال برق تلفات انرژی را کاهش میدهد و از نظر اقتصادی به صرفه است.
۱۲- استانداردهای ایمنی-امنیتی(Safety and security standards)
رعایت فاصله از مناطق نظامی و امنیتی (حداقل ۱۰۰۰ متر) و فرودگاهها (۳۰۰۰ متر) برای حفظ ایمنی الزامی است.
۱۳- معیارهای زیستمحیطی(Environmental criteria)
نیروگاهها نباید به پوشش گیاهی، پارکهای طبیعی و جنگلها آسیب برسانند. فاصله ۵۰۰ متری از جنگلها و ۲۰۰ متری از پارکهای طبیعی باید رعایت شود.
۱۴- دیگر معیارهای اجتماعی-اقتصادی(Other socio-economic criteria)
محل احداث نباید به اراضی کشاورزی و منابع معیشتی مردم آسیب بزند و زمینهای بایر گزینه مناسبی هستند. برای جلوگیری از تأثیرات گردوغبار صنعتی، فاصله ۵۰۰ متری از مناطق صنعتی توصیه میشود.
با بررسی این ۱۴ معیار، امکانسنجی مکان مناسب برای احداث نیروگاه خورشیدی فتوولتاییک بهدرستی انجام خواهد شد.